Adamawa
Adamawa ìre agan̄-mkpulu me agan̄ inyọn̄ mbum-ura me ido Naijiria. Agan̄-mkpulu echi òtatap ikana ọmọ ìre Bọrọnu me agan̄ inyọn̄ ichep-ura, Gombe me agan̄ ichep-ura, Taraba me agan̄ osiki ichep-ura mè ido kamerun me agan̄ mbum-ura kan̄. Erieen̄ agan̄-mkpulu yi ìnan̄a me lek oka mkpulu emia [emirate] eyi Adamawa; ama-ibot mkpulu emia ya, òrere Yola onenire ama-ibot kan̄ si. Agan̄-mkpulu yi ìre ge me lek echi òkakaan̄ otoko iwa me emen; otoko òkup me emen îwa iraka efit ge (100). Echili ọmọ me acha 1991 mgbọ efieekbe ijọn̄ me lek oka Agan̄-mkpulu Gongola isa ichili ọmọ mè Agan̄-mkpulu Taraba.<ref 3>
Ekigwen ọmọ ìbe îre "Ijọn̄ uja" [land of Beauty]. Okike ijọn̄ îbenbe ìre 36,917 km². Ọmọ omin ichit me etete otutuuk agan̄-mkpulu òkup me Naijiria. Otu-ifuk ebi ìluk me emen ìre 4.25 efie me acha 2016. <ref4>
Akọp irek go mè go me efit (55%) me lek ebi ìluk me agan̄-mkpulu yi ekigọọk erumfaka Isilam eyi Suni, akọp irek ita me efit (30%) ekigọọk erumfaka Kiristien sà akọp mè irek go me efit (15%) ìsisik ekigọọk esese esese erumfaka orọmijọn̄. <ref7,8>
Ugwem mbubek agan̄-mkpulu yi ìbeen̄ me lek iwọp-uko. Ema ekikpukpo anam mè ikiwop mfut kire kọtin, ichip-ijọn̄, milèt, ofuwa, ọrọsi, àkpa ginì mè ukwa. Asabọn ama kan̄ echi òkup me agba okwaan̄ ekisi mbọm mun̄, sa echilọ ekikpukpo eriembuuk. Lek ijọn̄ agan̄-mkpulu yi ìkup ogoon̄ ogoon̄; ebi kè ikpele iteke okwaan̄ [river valleys] elilibi si itibi me emen kan̄, kire iteke echi Okwaan̄ Benuwe, Okwaan̄ Gongola mè Okwaan̄ Yedsarem. Iteke eyi Ogoon̄ Kamerun, Ogoon̄ Mandara <ref13> mè eyi Òla-okpurukpu Adamawa otutuuk ekup me lek ijọn̄ kan̄. Okwaan̄ Benuwe mè Gongola echichini si me emen kan̄.