Joyanis Gutenberg
Joyanis Gutenberg (òrere Johannes Gutenberg me usem Jameni; iman: emen 1390 cha – 3 Febuwari 1468) ìre ogwu Jameni ge òrere ogwu usọ alata mè òrom-aya-inu [inventor]. Eman ọmọ me Meensi [Mainz] òkup me Jameni. Ogwu ute ìre ogwu mbit uji ọfọ. Inu ge esabe ichubọk iriọọn̄ ọmọ ìre ikwaan̄ îrọbe me lek igogon ikpa isibi [printing] me emen acha 1450 cha. Eriọọn̄ ọmọ si kire ogwu òsasan̄a ifuk-ibot isibi òfolek ike ebekineen̄ ikọ isun̄ inyi isibi ijaan̄ me inyọn̄ akpọk ikpa mgbọ esigon ikpa ya isibi.
Gutenberg orom okwukwut ekisa igon ikpa isibi, irom mun̄ ige-inu, irom oniin̄ ekisa itet ichip nkwukwuuk ikọ [type = metal letters] inyi ichubọk ikeke itat, mè irom si okwukwut igon-ikpa ile [printing press]. Ọmọ ìmọnọ ifuk-ibot me lek òkeme-inu eyi ebi ìkirọ mun̄ gerep ekisa ichimi miin̄ isibi me lek mfut gerep.
Sabum ubọk igon-ikpa kan̄ eyi ekibebieen̄ ichip nkwukwuuk ikọ ikana onisibi, ebi ene ekisa akpọk ile igon ikpa. Eya ìre isasa akpọk ile eyi alata mè ìre eyi uwot igon ikpa me akpọk me akpọk [page by page]. Me ubọk igon-ikpa kè Gutenberg yi eyi ekibieen̄ ichip nkwukwuuk ikọ ikana, ogwu ògon-ikpa môdasi isa alata mè ìre uti irom nkwukwuuk ikọ (A, B, CH, ...), mè inikigwugwa nkwukwuuk cha isa ige esese esese ikọ me inyọn̄ akpọk mè inisa igon ikpa isibi. Otutuuk inu Gutenberg orombe ìrọ inyi igogon ikpa isibi ikup mfufet mè ikigwat lek si.
Me emen mgbọ <Renaissance> me Yurop, aya ubọk ibeme-etip [info. tech.] ya ònunu îrọ inyi etip imumana – me mgbidim mgbọ, ebi ene mîkọt igon owuwa aya ikpa òkikpa esese esese owuwa ibot-ikọ. Inu ge òrọrọ inyi egon owuwa ikpa cha esibi ìre mije Ikpa Mbuban eyi Gutenberg ogonbe isibi – Ikpa Mbuban eyi Gutenberg. Eya ore adasi Ikpa Mbuban egonbe isibi ogbogbo. Gutenberg ìbene me 23 Febuwari 1455.
Gutenberg kpokore ogwu òrọriọọn̄ irọ mbubek. Mije keya, ìkachubọk ìkaan̄ oruru ìnan̄a me lek inu cha îrombe. Mîje îlọbe ikan òkikpulu ubọk ekirọ mbubek, ekakana okwukwut kan̄ cha îrombe inyi Joyan Fust, ogwu mèlek kan̄ ekirọ mbubek. Ogwu <Archbishop> òkup me emen mgbọ ya onenito ọmọ njijin mije ntap-nsọkọ [contributions] kan̄ cha îtapbe inyi ugwem ebilene [society]. Mije keya, itutumu inyi ọmọ ibe ke ogwugwu môkibọkọ ikpoko isiki-efuuk [pension] mèlek ofọnti, miin̄ mè àkpà [grains] acha geelek.[1] Gutenberg ìkwu me Meensi òkup me Jameni me acha 1468.
Me ògat ugwem kan̄, ọmọ ìkarọ ijaan̄, ire, inu cha îrombe ìre inu òkup me isi uyọt enenen. Ọmọ irorom inu cha isan̄a, me ikafiin̄ge mgbọ etip-egwe [news] mè ikpa obebene ikinin̄ ikana Yurop me ugwat. Sa me ikeya, ebi sayensi mîkọt ikikpa usem mèlek ebi ogbo kiban̄ inwọn igak adasi mgbọ. Eya onenitap ubọk isa ngwu-nkana inu me sayensi [scientific revolution] mè aya usọ-ikwaan̄. Isan̄a me lek ebi ibot ntitiin̄ Awaji, ebi ìge ikan mè ebi usọ ikpa [scholars], owuwa ene me Yurop mîbene ikikween̄ ike ekifuk ikpa.[2]
Ọgbọn̄ ntoronyan̄ Gutenberg mè Prọject Gutenberg, esa erieen̄ kan̄ igwen. Ama ile Guttenberg òkup me Iowa me United States, egwen si ibak ọmọ.