Ebọnyi
Ebọnyi (òrere Ebonyi State me usem Ebeke) ìre agan̄-mkpulu me agan̄ Osiki mbum-ura me Naijiria. Agan̄-mkpulu echi òkukup ikana ọmọ ìre Benuwe me agan̄ inyọn̄ me inyọn̄ mbum-ura, Enugu me agan̄ ichep-ura, Kurọs Riva me agan̄ mbum-ura mè osiki mbum-ura, Abia me agan̄ osiki ichep-ura. Egwen agan̄-mkpulu yi ibak Okwaan̄ Abọnyi òkup me agan̄ Osiki me emen kan̄. Efieek ijọn̄ me lek Abia mè Enugu isa ichili Ebọnyi me acha 1996. Ama-ibot kan̄ ìre Abakaliki.
Ọmọ ore ge me lek echi òsisip ichit me etete agan̄-mkpulu 36 cha òkup me Naijiria. Îre òso 33 òmimin ichit me okike ijọn̄, mè ire òso 29 ene ewabe ichit me emen. Otu-ifuk ebi ìluk me emen kan̄ îgbet efie 2.9 me acha 2016. <ref3> Inu echi òsisibi isi me emen kan̄ ire∶ Okwaan̄ Kurọs okilibi me okike ijọn̄ kan̄ me agan̄ osiki kan̄, Okwaan̄ Aloma òkilibi me okike ijọn̄ kan̄ me agan̄ mbum-ura. <Tributaries> Okwaan̄ Kurọs mè echi Okwaan̄ Abọnyi, Asu mè Eze Aku ekititiin̄ iraka me agan̄ ete agan̄-mkpulu ya.
Ugwem mbubek kan̄ ìchubọk ibieen̄ me lek agirik (iwop-uko mè ikpukpo-anam). Achubọk mfut uko ema ekiwop ìre ukwa, ọrọsi, kôok, mè ofuwa. <A key minor> uwu-nrom òkup me ere ya ìre eyi ǹrọkọ [mining] mije oporolo, alala [zinc] mè akanwe [limestone] òwa me Abakaliki. Mîkilọk esese esese lek okwun me Ntezi. <ref 5> Ọmọ ore òso akọp iba òbebene igwuun̄ ichit [HDI] me ido Naijiria, îkaan̄ si owuwa uwu-ikpa ile. <ref6>