Aisik Newtọn (ngwen-nsibi: [Niyutọn]; òrere Isaac Newton me usem Uket-chieen̄; iman: 25 Disemba 1642 – 20 Mâchi 1726 me Ò.J. òrere 4 Jenuwari 1643 – 31 Mâchi 1727 me Ò.G.) ìre ogwu Ingilan òkore ogwu usọ fisikis, ogwu usọ ifuk mè ogwu usọ ǹkween̄ emen efet [astronomy]. Echubọk iriọọn̄ ọmọ mije ikwaan̄ îrọbe isa isan̄a ifuk-ibot isibi òfolek ikan echi òkikpulu ije [laws of motion], ǹkween̄ utoon̄ [optics], ǹtàba [gravity] mè kalikulus [calculus]. Me acha 1687, Newtọn îgon ikpa kan̄ eyi ekigwen Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica isibi. Me emen ikpa yi ke îkpa nkeek òfolek unye ǹtaba eyi òkifit me ere geelek me inyọn̄ mè ijọn̄ [theory of universal gravitation] mè ikan ita òkikpulu ije.<ref5>

Ogugo kè Aisik Niyutọn (1642 – 1727) eyi Godfrey Kneller ogwookbe me acha 1689

Newtọn onama adasi telesikop [telescope] eyi ekọtbe isa irọ inu, me acha 1668. Ọmọ si înama ǹkeek usọ [developed theory] eyi utoon̄ sa me îmun̄be ibe ke pirisim ìkicheche okuket utoon̄ itap me unwen echi egop ubọọn̄. Newtọn mèlek kè Gọtifiridi Libiniz [Gottfried Leibniz] egbaan̄ ibọkọ itọn̄ me lek inanama kalikulus isibi.

Ǹkeek kè Newtọn òfolek utoon̄ mè ije mè ǹtaba mîkpulu fisikis otuuk kè efit acha ita ògọgọọk, mege Alibet Ayinsitain osan̄abe <theory of relativity> isibi.

Mgbọ erọbe ọmọ nait [knight] isan̄a me acha 1705, mije ọmọ orebe ogwu ibot ere irom-ikpoko ogwu ubọọn̄ [Master of the Royal Mint], enenikitap "Ogwu-nte" [Sir] me isi erieen̄ kan̄.

Ibebene ugwem kan̄

Eman Aisik Newtọn mgbọ òfuk-mgbọ osabe "mbubak ge iraka ejit eririeen̄",<ref5> me usen Kirisimas òrere 25 me Disemba 1642 me Òfuk-acha kè Juliọs (ònire 4 Jenuwari 1643 me Òfuk-acha kè Giregọri òkup mgbọ keyi). Eman ọmọ me Woolsthorpe Manor me Lincolnshire me Ingilan. Ogwu ute, òkichieek si Aisik Newtọn, ìkwu onyan̄ ita sabum eniman ọmọ. Mgbọ Newtọn osobe acha ita, ogwu uga, Hannah Ayscough, obabat ufi olom, Reverend Banabas Smith; Newtọn okukup mèlek nga ogwu uga, Margery Ascough.

Bene me 1655 re 1659, Newtọn ìsi ikpa me "The King's School", òkup me Grantham me Linconshire.<ref7> Mgbọ îsobe akọp mè acha jaaba, esasan̄a ọmọ inan̄a me uwu-ikpa ya. Ogwu uga îsalek irọrọ ọmọ ire ogwu uko, ire, ọmọ ìkama eya.<ref8> Henry Stokes, ogwu ibot uwu-ikpa "The King's School", obebe ogwu uga irọ igwu ikom inu uwu-ikpa ya.<ref9>

Me Jûun 1661, eraria ọmọ isi Uwu-ikpa ile Kambiriji [Cambridge University] mè isi ikween̄ inu.

Nrọnnye